‘Anders leven en zorgen’, dat is het rapport dat de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS), een onafhankelijk adviesorgaan voor regering en parlement, naar buiten bracht. Hun oproep: zorg ervoor dat formele en informele zorg samenwerken, zowel voor de het welbevinden van cliënten als voor de houdbaarheid van de zorg (en beroepskrachten).

Senior adviseur Antoinette Reerink schreef mee aan het onderzoek en vertelde haar verhaal tijdens de eerste Transitie expeditie in Delfshaven op 28 september. Zij woont zelf in Delfshaven en ziet daar talloze mooie voorbeelden van informele zorginitiatieven door en voor de bewoners. Een veilige plek, die ook wederkerig is, ‘want vroeg of laat hebben we zelf behoefte aan zorg.’

Burgerparticipatie

“Toen ik hier neerstreek heb ik met grote ogen gekeken naar wat voor enorme activiteiten hier gaande zijn in burgerparticipatie. Daardoor is er voor iedereen in de wijk op loopafstand wel iets te halen en te brengen. Denk aan Het Wijkpaleis, de Spoortuin of Het Essenburgpark. Belangrijke plekken waar mensen weer aansluiting vinden op de maatschappij. Ze voelen zich geen patiënt maar gewoon bewoner. Ik zou graag willlen dat zorgprofessionals en ambtenaren deze initiatieven leren kennen en daarbij aansluiten en er in investeren. Het is belangrijk dat om het initiatief bij bewoners zelf laten, want zij geven er kleur aan en houden er energie in.”

Deze boodschap sluit aan bij het advies van de RVS. Aanleiding van het rapport is de huidige staat van de zorg, legt Antoinette uit: “Het water staat mensen aan de lippen. Zowel aan de informele als de formele kant. Zorgmedewerkers hebben veel te veel werk op hun bordje en daardoor dreigt uitval en arbeidstekorten. Dat geldt ook voor mantelzorgers. Iedereen heeft het zwaar, daarom zouden ze elkaar goed kunnen en moeten helpen.”

'Het rapport pleit voor een radicaal andere aanpak waarbij formele en informele zorgpartijen samen een team vormen rondom een hulpvrager'

Een radicaal andere aanpak

Het rapport pleit voor een radicaal andere aanpak waarbij formele en informele zorgpartijen samen een team vormen rondom een hulpvrager. Ze leren elkaar kennen en denken vanuit elkaars unieke kwaliteiten en talenten. Deze worden ingezet wanneer dat nodig is. Dat is best spannend, want er is vaak weinig tijd en begrip voor elkaars werk om dit tot stand te brengen. Mantelzorgers hebben bijvoorbeeld het gevoel dat ze niet genoeg waardering krijgen of er niet genoeg naar ze wordt geluisterd. Naasten worden door zorgprofessionals soms gezien als lastige mensen met veel noten op hun zang. Anderzijds weten de buurtbewoners, mantelzorgers en andere informele initiatieven goed wat de persoonlijke talenten zijn van iemand met een zorgvraag. Zij denken vanuit hun talent en niet vanuit de zorgvraag. Door samen in een vroeg stadium aan tafel te zitten en elkaar goed te leren kennen, kunnen ze een goed team vormen. Op de lange termijn kunnen ze elkaar dan ontlasten. Uiteindelijk komt dat ten goede van de mensen die dat het hardst nodig hebben, want daar gaat het tenslotte om!

De gemeente als smeerolie

Deze aanpak betekent dat de formele zorg zich niet alleen verantwoordelijk voelt om de zorgvraag te beantwoorden, niet alles overneemt (zoals nu vaak gebeurt), maar ook niet pas in het allerlaatste stadium betrokken wordt bij mensen met een zorgvraag (zoals het idee was van de ‘participatiesamenleving’). De informele en formele zorg lopen parallel aan elkaar, in plaats van dat de formele zorg pas komt kijken als het echt niet meer anders kan. Een totaal andere aanpak dus, en dat vergt omdenken. Antoinette ziet daarbij een belangrijk rol voor de gemeente, als een soort smeerolie tussen de partijen: “Samenwerken is ingewikkeld. Dat toegeven is een eerste begin. Erkennen dat dat niet eenvoudig is, vergt een investering van iedereen.”

'Burgerkracht is een antwoord op een ervaren democratisch tekort in de samenleving en wantrouwen jegens de overheid en officiële instanties.'

Een aanpak van onderaf is essentieel

Sommige zorgorganisaties zijn hier al volop mee bezig. Daarnaast zijn er ook veel zorgorganisaties die vragen: wat kunnen en moeten we nu concreet doen? “Zij zitten nog in de visievormende fase. De formele en informele zorgverleners moeten in dat geval nog elkaars taal leren spreken en de gevoeligheden over en weer ontdekken, voordat ze de omslag samen in de praktijk kunnen brengen.”
Het is een radicale omkering voor zorgpartijen om eerst kennis te maken met en gebruik te maken van de talenten en mogelijkheden van informele netwerken, bijvoorbeeld in een buurt in plaats van de koers zelf te bepalen. Maar burgerkracht is een antwoord op een ervaren democratisch tekort in de samenleving en wantrouwen jegens de overheid en officiële instanties. Daarbij is de aanpak van onderaf essentieel. Hier hebben buurtbewoners echt het idee dat ze iets kunnen betekenen en er naar ze wordt geluisterd. Als formele, meer institutionele partijen informele zorgverleners stimuleren en faciliteren, zal het vertrouwen in de overheid toe kunnen nemen.

Breng het netwerk in kaart

“Investeer in het kennismaken met de prachtige initiatieven in de buurt en leer mensen kennen zodat er korte lijnen ontstaan”, drukt Antoinette zorgprofessionals op het hart. Iedereen heeft zijn eigen talent en zijn eigen bijdrage. “Dat betaalt zich op de lange termijn uit zodat de werklast bij zorgprofessionals wordt verspreid over meerdere schouders.”

Meelopen met de volgende Transitie expeditie

Benieuwd naar nog meer innovatie in zorg en welzijn? Bekijk onze agenda voor aankomende evenementen.